Medianın İnkişafı Agentliyi layihəsi: Uşaq və gənclərin fiziki və mənəvi inkişafı mövzusunda I YAZI
Müasir sivil cəmiyyətlərin demək olar ki, bütün təbəqələrini əhatə edən idman inkişaf prosesinə də ciddi təsir göstərən əsas amillərdən biri kimi çıxış etməkdədir. Təsadüfi deyil ki, bu gün sağlam sosiumun formalaşdırmasının əsas faktorları sırasında tədqiqatçılar idman amilini getdikcə daha çox qabardırlar.
Həqiqətən də idman milli münasibətlərə, iş həyatına, sosial vəziyyətə gedikcə daha geniş rakursdan təsir edir, dəbi, etik dəyərləri, insanların həyat tərzini formalaşdırır. Bu tezisi məşhur voleybolçu Aleksandr Volkovun aşağıdakı sözləri daha aydın şəkildə ifadə edir:
“İdman bu gün ucuz mədəniyyət və pis vərdişlərin istilasına qarşı durmağa qadir olan əsas sosial amildir. Bu, insanları mövcud sosial problemlərdən yayındıra biləcək ən yaxşı haldır. Bu, insanları biri-birinə yaxınlaşdıran yeganə sosial faktordur. Bunu nə hansısa millət, nə də siyasətçilər bacara bilər”.
İdman güclü sosiallaşma gücünə malik fenomen kimi cəmiyyəti vahid bir milli fikir ətrafında birləşdirə bilən ideologiya qismində belə siyasətçilərin, hakimiyyətlərin hər zaman xüsusi diqqət mərkəzində yer alır. Əhalinin, xüsusən də idmanla məşğul olan gənclərin arasında aparılan sosioloji sorğuların nəticələri göstərir ki, idman həyat və dünya haqqında ilkin təsəvvürün formalaşmasında da mühüm rol oynayır. Müasir cəmiyyət üçün uğur şansları bərabərliyi və müvəffəqiyyətə nail olmaq kimi vacib dəyərlər məhz idmanda ən aydın şəkildə özünü büruzə verir.
“İdman məktəbi”ndən keçmiş insanlar əmindir ki, idman onlara öz güclərinə və imkanlarına olan inamlarını inkişaf etdirməyin başlıca məqamlarından biridir. İdman bir hədəfə çatmaq üçün insanlara fədakarlıq etməyi öyrədir. İdmançıların çoxu bəyan edir ki, onları özlərinə güvəni olan insan kimi yetişdirən əsas amillərdən biri məhz idmandır. İdman vasitəsi ilə müasir həyat prinsipi olan “özünə güvən” reallaşdırılır. Son dövrlərə qədər insan və cəmiyyət haqqında araşdırmalar aparan sosiologiya elmində idmanın faktoru elə də dərindən tədqiqat predmeti deyildi. Lakin müasir elmi yanaşmalar göstərir ki, sosial münasibətlər və şəxsi qarşılıqlı əlaqələrə idman amili daha dərindən təsir göstərir. Buna görə idman və idmançıların peşə fəaliyyətinin xüsusiyyətləri indi daha dərindən öyrənilir. Elə bu fonda da elmi dövriyyəyə artıq bədən mədəniyyəti anlayışı daxil edilib. Eyni zamanda müasir cəmiyyətdə idmanın əhəmiyyətini qiymətləndirmək üçün mövcud yanaşmalar yenidən nəzərdən keçirilir. Cəmiyyətin inkişafı üçün yeni sosial-iqtisadi şərtlər bədən tərbiyəsi və idman fəaliyyətinin qarşısına yeni oriyentasiya dəyərlərinin, davranış obrazlarının, mənalarının, həyat tərzlərinin formalaşması problemini qoyur. Sosial bədən tərbiyəsi və idmanla bağlı əsas məqamlardan biri cəmiyyətin və fərdin idman üzərində qurulan həyat tərzinə dəyər münasibətinin formalaşdırılmasıdır. Elə bu səbəbdən hazırda bədən tərbiyəsi, idman çoxfunksiyalı bir sosial fenomen olaraq qəbul edilir. Burada mütləq nəzərə alınır ki, fiziki hərəkət insanlar arasında inkişaf edən sosial münasibətlərin bilavasitə təsiri altında həyata keçirilir. Nəticədə o, yalnız mədəniyyət sahəsinə deyil, həyatın digər vacib tərəflərinə də nüfuz edir. İdman sosial həyat fenomeni olaraq, həm spesefik, həm ümumi mədəni, həm də sağlamlaşdırma və təhsil funksiyaları ilə xarakterizə olunur. Bütün bu funksiyalar bir-biri ilə sıx bağlıdır, bir-biri ilə iç-içədir.
Məlumdur ki, ümumi mədəni əlaqələr digər ictimai hadisələrlə çoxtərəfli münasibətlər nəticəsində yaranır. Bu kontekstdə əhalinin, xüsusən gənclərin müntəzəm bədən tərbiyəsi və idmana cəlb olunmasında əsas məqsəd və vacib amil şəxsiyyətin hərtərəfli, ahəngdar inkişafıdır. Bədən tərbiyəsi və idman insan sağlamlığının erkən uşaqlıqdan qocalığa qədər qorunması və möhkəmləndirilməsi vasitəsi kimi istifadə olunur. Həyat müddətində bədən tərbiyəsi və idman vasitələrindən istifadə müxtəlif xəstəliklərin qarşısının alınmasına kömək edir. Sağlam həyat tərzinin qorunması əhalinin ümumi sağlamlığının yaxşılaşdırılmasında xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
İdman təkcə fiziki inkişaf üçün deyil, həm də mənəvi, estetik, intellektual və əmək təhsili üçün imkanlar təqdim edir. İdmanın rekreasiya və rekreasiya funksiyası insan orqanizminin funksional imkanlarına müsbət təsir göstərir. Bu hal xüsusilə idmanın inkişaf etməkdə olan və formalaşan orqanizmə faydalı təsirinin əvəzsiz olduğu uşaq və gənclərin fiziki aktivliyində özünü göstərir. Məhz bu dövrdə sağlamlığın təməli qoyulur, sistematik fiziki məşqlər bacarıqları aşılanır, şəxsi və ictimai gigiyena vərdişləri formalaşır. İdman eyni zamanda müsbət emosiyaların mənbəyidir, uşaqların zehni vəziyyətini düzəldir, zehni yorğunluğunuzu aradan qaldırmağa imkan verir və “əzələ sevinci”ni insana tanıtdırır. Uşaqlarda mənfi hipodinamiya hadisələrinin aradan qaldırılmasında da idmanın rolu xüsusilə böyükdür. İdman sağlam istirahət və əyləncənin təşkili üçün populyar formalardan biridir. Bu, xüsusilə yüksək idman nəticələrinə nail olmağı qarşısına məqsəd qoymayan kütləvi idmanda özünü göstərir. Eyni zamanda bir insanın idmana inteqrasiyası və sosiallaşması funksiyası böyük bir qrupu ictimai həyata cəlb etmək, sosial münasibətlər sistemini formalaşdırmaq üçün ən güclü amillərdən biridir. Bu əsasda insanın, onun daxil olduğu qrupun sosiallaşma problemi də asanlıqla aradan qalxır. Bütün bunlardan irəli gəlir ki, Azərbaycanda da idmana, onun inkişafına xüsusi diqqət və qayğı göstərilir.
Elçin Əlixan
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə çap olunub
